Cecilia Payne-Gaposhckin (10 mei 1900 – 7 december 1979) is een Engels-Amerikaanse astronoom. Ze is één van de eerste astronomen die aantoont dat sterren voornamelijk uit waterstof bestaan.
Door Lucie NIETO
Cécilia Payne-Gaposchckin
Vergeet God, hij bestaat niet!
Ze is in Wendover, Engeland, geboren in 1900 en is de oudste van drie kinderen. Haar vader, Edward John Payne, sterft als ze maar vier jaar oud is.
Ze leeft omringd door vrouwen. Haar moeder, tantes, oudtantes en oud-oudtantes, geen van hen is getrouwd. Eén van hen is botanicus, de andere is schelder en ééntje is pianiste. Maar van jongs af aan begrijpt ze dat als een meisje geboren worden, is nadeel is. Alle jongens zijn in deze wereld belangrijk!
Op de basisschool toont ze veel interesse voor wetenschap en wiskunde. Als kleine virtuoos leert ze snel Frans en Duits, en toont een talent voor conversatie.
Ze wordt op de middelare school opgemerkt door een wetenschappelijk experiment uit te voeren om het effect van gebed te testen. Ze merkt dat degene die voor succes bidden er minder hebben, dan degen die er niet om bidden. Op dat moment besluit ze niet meer in God te geloven en wordt officieel agnostisch.
De zusters van de school van de Kerk van England wanhopen dat een jong meisje de wetenschap verkiest boven God. Verlegen en ervan overtuigd dat alleen wetenschappen haar gelukkig kunnen maken, verlaat ze haar school om naar St. Paul’s te gaan, waar de wetenschaps- en wiskundelessen meer gevorderd zijn.
Aan de universiteit studeren, een droom die werkelijkheid wordt
Ze wordt voor haar verschillende talenten in de wetenschap opgemerkt, een krijgt daarom een beurs om naar de universiteit te gaan. En niet zomaar een universiteit – ze gaat natuurwetenschappen studeren aan het Newnham College, Cambridge University, naast de mannen.
Zij is de enige vrouw in de les fysica en moet alleen op de eerste rij zitten.
Tijdens deze opleiding volgt ze een lezing bij van de astronoom Arthur Eddington, die spreekt over zijn reis naar de Golf van Guinee om een zonsverduistering te fotograferen. Op dat moment besluitt Cecilia Payne zich aan astronomie te wijden.
Van England naar Harvard naar de VS, Cécilia Payne studeert aan de meest prestigieuze universiteiten
Zij beëindigt haar studies in 1923, en is dus op 23-jarige leeftijd in fysica afgestudeerd. Maar ze beseft dat er in Engeland geen plaats is voor vrouwelijke astronomen. Haar vriendin raat haar aan het in de Verenigde Staten te proberen, waar de gezelschap anders is.
Ze wint een beurs voor de Harvard University Observatory. Daar werkt ze samen met Harlow Shapley, de directeur van het observatorium, en begint een doctoraat om de temperatuur van sterren te bestuderen.
Ter plaatste werken talrijke vrouwen in het observatorium. Net zoals computers classificeren ze sterren. Een moeilijke en belangrijke taak, waarvoor ze amper betaald en herkend zijn. Onder hen bevinden zich de bekende Annie Jump Cannon en Henrietta Leavitt.
Doordat Cecilia met haar eigen beurs komt, mag ze haar onderzoeksonderwerp kiezen. Maar de voorzitter van de afdeling fysica weigert haar in naar lessen te laten komen, omdat ze een vrouw is. Maar zijn nieuwe vriend besluit nieuwe lessen in astronomie te openen, en Cecilia wordt zijn eerste leerling.
Een stellaire revolutie
Twee jaar later toont ze met haar onderzoek aan dat de atmosfeer van sterren voornamelijk uit waterstof en helium bestaat. Elke ster heeft haar eigen eigenschappen, net als een barcode. Dankzij spectroscopie, kan ze de samenstelling van sterren vaststellen.
Een andere belangrijke ontdekking is haar indeling van sterren volgens 7 kleurcategorieën, die elk overeenkomen met verschillende temperatuurbereiken. Er zijn dus warmere sterren, en koudere sterren.
Tenslotte toont ze aan, dat de samenstelling van sterren helemaal anders is dan die van de aarde, die vaal zuurstof, stikstof, koolstof, silicium… Ze is zo in tegenspraak met de wetenschappelijke ideeën van toen. Henry Russell, Harlow Shapley’s oude leraar en een beroemd fysicus, is in helemaal niet overtuigd van deze theorie. Hij ontmoedigde haar haar ontdekking te publiceren, omdat hij ervan overtuigd is dat de aarde en de sterren dezelfde samenstelling hebben, voordat hij vier jaar later moet toegeven dat Cecilia gelijk had.
Getrouwd, mama et wetenschapper… Cécilia Payne is een moderne vrouw
In 1925, promoveert ze schitterend aan het Radcliffe College, want de Universiteit van Harvard verleent geen doctoraat aan vrouwen. Ze begint sterren met een hoge lichtintensiteit te bestuderen, de structuur van de Melkweg, ons melkwegstelsel, en veranderlijke sterren.
In 1933 reist ze naar Europa om andere wetenschappers te ontmoeten. Ze ontmoet daar Sergei Gaposchkin, een Russische astrofysicus in ballingschap, met wie ze later trouwt en drie kinderen krijgt. Ze zet haar rol als onderzoeker voort, zelf al is ze getrouwd met kinderen, wat in die tijd ongebruikelijk is omdat vrouwen thuis moeten blijven en hun kinderen opvoeden. In 1956 wordt ze als eerste vrouw benoemd tot voltijds hoogleraar aan de Universiteit van Harvard. Daarnaast wordt ze ook benoemd tot het eerste vrouwelijke afdelingshoofd aan Harvard. Ze sterft in 1979 aan longkanker. Cecilia Payne-Gaposhckin heeft meer dan 1.250.000 sterwaarnemingen gemaakt en er is zelfs een asteroïde naar haar vernoemd.
Cécilia Payne-Gaposchckin
10 mei 1900
7 december 1979
