Als er een object is dat vandaag de coronaviruspandemie symboliseert, is dat wel het mondmasker. Dat stukje plastic of stof is nu wereldwijd onontbeerlijk geworden om de verspreiding van covid-19 tegen te gaan. Het masker als bescherming tegen microben en schadelijke stoffen heeft echter reeds een hele geschiedenis achter de rug. Het werd gecreëerd als resultaat van de observaties van de eerste “wetenschappers” en dokters in het verleden. Een overzichtje.
Maskers op de planken
Het masker speelt sinds de oudheid een belangrijke rol in de evolutie van onze samenleving. Oorspronkelijk heeft het een funeraire functie. In de Egyptische necropolen en de Myceense graven gaat het om een eenvoudig velletje bladgoud waarmee het aangezicht van de overledenen wordt bedekt om hun trekken intact te kunnen bewaren.
Het masker wordt vervolgens in lichte materialen vervaardigd en in het theater gebruikt. Het wordt dan van boomschors, leder of wasdoek gemaakt. In Venetië komt uiteindelijk een zwarte fluwelen of zijden versie tot stand. Tijdens de renaissance is het masker over heel Europa in de mode, vooral door toedoen van de Italiaanse komedies (Comedia dell’Arte). Onze hedendaagse carnavalsmaskers zijn er een uitloper van. Maskers worden dus gebruikt voor parades, op het toneel, om te dansen of bij Halloween en zo heeft iedereen al wel eens een masker opgehad. In de loop van de geschiedenis wordt het masker echter ook een vorm van bescherming.
Necropool
Uitgestrekte plek waar doden in grote graven worden begraven
Mycene
Antieke stad in Griekenland, gebouwd in het jaar 1.500 voor Christus
Het masker als bescherming
De eerste beschermende maskers ontstaan in het Romeinse rijk, meer dan 2.000 jaar geleden. Wist je dat ze dan van de blaas van een dier worden gemaakt? Ze worden in de mijnen gedragen om zich tegen schadelijke gassen te beschermen. Ze worden ook gedragen in werkplaatsen waar rood lood wordt gebrand, een zeer toxische stof gebruikt als middel tegen roest.
Rood lood
Erts op basis van lood, in het Romeinse rijk gebruikt als kunstmatige verfstof
In de 16e eeuw past Leonardo da Vinci het principe aan: hij stelt voor in water gedrenkte stof op de mond van scheepvaarders te plaatsen, als bescherming tegen eventuele chemische aanvallen tijdens zeeslagen.
Epidemie
De snelle verspreiding van een ziekte in een bepaalde streek
Pest
Besmettelijke ziekte overgedragen door ratten. Pest maakt in het middeleeuwse Europa heel wat slachtoffers.
Tussen de 14e en 18e eeuw krijgt Europa verschillende pestepidemieën te verwerken. De dokters denken dan dat de ziekte zich via de mond en de neus verspreidt. Charles de Lorme, eerste arts van Lodewijk XIII, bedenkt in 1619 een masker van gekookt karton voorzien van een snavel met twee gaten om te ademen. Om doeltreffender te zijn, wordt de snavel gevuld met diverse ontsmettende stoffen, zoals gedroogde bloemen, aromatische kruiden of kamfer.
De 18e eeuw is die van de industriële revolutie: talloze fabrieken worden dan opgericht. Dankzij de Italiaan Bernardino Ramazzini (voorloper van de arbeidsgeneeskunde en bedenker van de beroepshygiëne) wordt meer en meer aandacht besteed aan beroepen die met schadelijke substanties werken. Verschillende methodes worden uitgewerkt. Arbeiders die in ongezonde moerassen werken, wordt aangeraden het aangezicht met stof of gaas te bedekken.
De dracht op neus en mond van een kegelvormige vochtige spons of stoflap wordt aangeraden aan mensen die kleurpigmenten vervaardigen, die met plaaster of pluimen werken, die wol kammen of die hoeden maken. Het volstaat het masker met azijn of andere producten zoals kalkwater te bevochtigen om bescherming te bieden aan lijmfabrikanten, afvalverwerkers, grafdelvers of zelfs aan het ziekenhuispersoneel.
Op het einde van de 19e eeuw vermoedt de Duitse arts Carl Flügge dat ziektes van patiënten op dokters door speeksel overgaan. Hij pleit er dan ook voor tijdens chirurgische ingrepen een masker te gaan dragen. Chirurg Paul Berger zou in het Tenon-ziekenhuis in Parijs in oktober 1897 de eerste zijn geweest om een dergelijk masker om te doen. Vandaag is het mondmasker een onontbeerlijk voorwerp in elke operatiekamer.
Hygiëne
Handelingen die gezondheid bevorderen door op netheid te letten
Onhygiënisch
Wat schadelijk is voor de gezondheid
Gaas
Lichte en transparante stof, gemaakt van zijde, katoen of linnen
Kalkwater
Chemisch product dat in de industrie wordt gebruikt om zuren te behandelen
De gasmaskers in de Eerste Wereldoorlog
De Eerste Wereldoorlog ziet de verschijning van een nieuw wapen: gevechtsgas. Het gebruik van schadelijke gassen gaande van irriterend traangas tot dodelijke verstikkingsgassen had een enkel doel voor ogen: doden op grote schaal. Op 22 april 1915 sturen de Duitsers gaswolken naar de Britse linies en het goedje bereikt ook Belgische en Canadese soldaten in Ieper. Deze chemische gevechtsvoering is kenmerkend voor de Eerste Wereldoorlog. Naar schatting maakt gas 4% van alle dodelijke slachtoffers.
M2 gasmaskerbox, Frans schilderij, Belgisch leger, 1916 met gasmasker
Gasmasker A.R.S. Model uit 1917, Belgisch leger
Een week na de eerste Duitse gasaanval verschijnen beschermingsmaskers in de vorm van gaaskompressen gedrenkt in chemische producten die de schadelijke gassen moeten neutraliseren. Die zijn makkelijk te vervaardigen, maar weinig doeltreffend. Ze worden dan ook vervangen door hoofdmaskers en in 1918 door ARS-maskers met koolstoffilter (ARS= appareils respiratoires spéciaux of speciale ademhalingstoestellen). In 1940 zijn alle legers en bevolkingen in Europa ermee uitgerust.
Wit asbest van de L.A.S.A. Atem Schutz Apparat (AMIENTE), Duitsland, circa 1910
Gasmasker set, mod. Sch MS, Bundeswehr, Duits leger, circa 1980, inv nr200800624
Chirurgische maskers
Een chirurgisch masker (hygiënische maskers met drie plooien tegen projecties) is een product dat na gebruik wordt weggegooid. Het is bedoeld om de verspreiding van virussen en bacteriën vanaf de neus, mond en luchtwegen van de drager tegen te gaan.
Fijne (speeksel)druppeltjes worden door een filter tegengehouden. De besmetting van de onmiddellijke omgeving van de drager wordt zo aanzienlijk beperkt.
Dergelijke maskers worden door ziekenhuispersoneel gedragen. Bij een chirurgische ingreep vrijwaart een dergelijk masker de steriele zone, waardoor de patiënt minder kans op infecties loopt.
Kompres
Stuk stof (gaas) gebruikt om een verband te maken
Chirurgische zone
De locatie van het te opereren lichaam
Steriel
Vrij van bacteriën of virussen
Hoewel ze daar niet meteen voor bedoeld zijn, kunnen maskers ook tegen de luchtvervuiling en bij virale infecties worden gedragen. Dat is nu het geval in de covid-19-periode. Het algemene gebruik van die maskers overal ter wereld veroorzaakt een tekort en dat is een centraal probleem in de pandemie.
Masker FFP2
Masker FFP3
Het chirurgische masker is geen filtrerend ademhalingstoestel. Andere vergelijkbare beschermingsmaskers zijn de beschermingsmaskers “FFP”. Zo bestaan er medische maskers (FFP2 en FFP3) en niet-medische maskers (FFP1, tegen stof), evenals maskers in stof voor het grote publiek.
